ورود به دنیای بورس و سرمایه‌گذاری برای بسیاری از افراد با واژه «عرضه اولیه» گره خورده است. این مفهوم که اغلب به عنوان یک فرصت سرمایه‌گذاری کم‌ریسک با بازدهی جذاب در کوتاه‌مدت شناخته می‌شود، نقطه شروعی عالی برای تازه‌واردان به بازار سرمایه است. اما فرآیند شرکت در این عرضه‌ها، علی‌رغم سادگی ظاهری، نیازمند آگاهی از مراحل، قوانین و استراتژی‌های خاص خود است. اگر شما هم به دنبال پاسخی جامع برای این سوال هستید که “چگونه در عرضه‌های اولیه شرکت کنیم؟”، این مقاله به عنوان یک راهنمای کامل و قدم به قدم، تمام آنچه را که باید بدانید در اختیار شما قرار می‌دهد.
عرضه اولیه چیست و چرا جذاب است؟
عرضه اولیه سهام یا (Initial Public Offering – IPO)، فرآیندی است که در آن سهام یک شرکت خصوصی برای اولین بار به عموم مردم در بازار بورس یا فرابورس عرضه می‌شود. شرکت‌ها با اهداف مختلفی مانند تأمین مالی برای توسعه پروژه‌ها، پرداخت بدهی‌ها، افزایش اعتبار و شفافیت مالی، اقدام به عرضه اولیه سهام خود می‌کنند.
جذابیت اصلی عرضه‌های اولیه برای سرمایه‌گذاران خرد در دو عامل نهفته است:
- قیمت‌گذاری جذاب: معمولاً سهام در عرضه اولیه با قیمتی پایین‌تر از ارزش ذاتی خود قیمت‌گذاری می‌شود تا استقبال عمومی را به همراه داشته باشد. این تخفیف اولیه، پتانسیل رشد قیمت در روزهای پس از عرضه را به شدت افزایش می‌دهد.
- ریسک پایین در کوتاه‌مدت: تجربه بازار بورس ایران نشان داده است که اکثر عرضه‌های اولیه در کوتاه‌مدت (از چند روز تا چند هفته) بازدهی مثبتی را نصیب خریداران خود می‌کنند. این ویژگی آن را به گزینه‌ای ایده‌آل برای افراد ریسک‌گریز تبدیل کرده است.
راهنمای گام به گام شرکت در عرضه اولیه
شرکت در یک عرضه اولیه فرآیندی مشخص و استاندارد دارد. با طی کردن مراحل زیر، شما به سادگی می‌توانید در عرضه‌های آتی مشارکت کنید.
گام اول: دریافت کد بورسی و ثبت‌نام در سامانه سجام
اولین و بنیادی‌ترین قدم برای هر نوع فعالیتی در بازار سرمایه ایران، داشتن کد بورسی است. کد بورسی شناسه‌ای منحصربه‌فرد، متشکل از سه حرف و پنج عدد است که به هر سرمایه‌گذار اختصاص داده می‌شود. برای دریافت این کد، ابتدا باید در سامانه سجام (سامانه جامع اطلاعات مشتریان) ثبت‌نام کنید.
- ثبت‌نام در سجام: به وب‌سایت رسمی سجام به نشانی sejam.ir مراجعه کرده و اطلاعات هویتی، بانکی و ارتباطی خود را وارد کنید.
- احراز هویت: پس از تکمیل ثبت‌نام اولیه، باید فرآیند احراز هویت را به صورت حضوری (در دفاتر پیشخوان دولت منتخب) یا به صورت آنلاین (از طریق اپلیکیشن‌های مورد تأیید) انجام دهید.
پس از تکمیل این دو مرحله، کد بورسی شما صادر شده و آماده ورود به مرحله بعد خواهید بود.
گام دوم: انتخاب یک کارگزاری معتبر
کارگزاری‌ها بازوان اجرایی شما در بازار سرمایه هستند. تمام فعالیت‌های خرید و فروش سهام، از جمله شرکت در عرضه‌های اولیه، از طریق پنل معاملاتی (سامانه آنلاین) یک کارگزاری انجام می‌شود. انتخاب یک کارگزار مناسب اهمیت بالایی دارد. به فاکتورهای زیر توجه کنید:
- پایداری و سرعت سامانه معاملاتی: به خصوص در روزهای شلوغ عرضه اولیه، سرعت و عدم قطعی سامانه بسیار حیاتی است.
- پشتیبانی قوی: دسترسی به پشتیبانی پاسخگو در صورت بروز مشکل، یک مزیت بزرگ است.
- خدمات جانبی: برخی کارگزاری‌ها امکان “ثبت سفارش خودکار عرضه اولیه” را فراهم می‌کنند که فرآیند را برای شما آسان‌تر می‌کند.
- اعتبار و سابقه: از کارگزاری‌های رسمی و شناخته‌شده زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار استفاده کنید.
پس از انتخاب کارگزاری، باید به صورت آنلاین یا حضوری در آن ثبت‌نام کرده و نام کاربری و رمز عبور سامانه معاملاتی خود را دریافت کنید.
گام سوم: شارژ حساب کاربری و تأمین نقدینگی
برای خرید هر سهمی، از جمله سهام عرضه اولیه، باید حساب خود نزد کارگزاری را شارژ کنید. چند روز پیش از تاریخ عرضه، اطلاعیه رسمی آن توسط شرکت بورس تهران یا فرابورس ایران منتشر می‌شود. در این اطلاعیه، اطلاعات کلیدی زیر مشخص می‌گردد:
- دامنه قیمتی: حداقل و حداکثر قیمتی که می‌توانید برای هر سهم سفارش دهید.
- حداکثر تعداد سهام قابل سفارش: بیشترین تعداد سهمی که هر کد بورسی می‌تواند خریداری کند.
- حداکثر نقدینگی مورد نیاز: با ضرب کردن سقف دامنه قیمتی در حداکثر تعداد سهام، بیشترین مبلغی که برای شرکت در عرضه اولیه نیاز دارید به دست می‌آید.
توصیه اکید می‌شود که همیشه اندکی بیشتر از حداکثر نقدینگی مورد نیاز، حساب خود را شارژ کنید تا هزینه‌های کارمزد نیز پوشش داده شود و سفارش شما با موفقیت ثبت گردد.
گام چهارم: اطلاع از زمان و شرایط عرضه اولیه
برای اینکه از هیچ عرضه اولیه‌ای جا نمانید، باید منابع اطلاعاتی معتبر را دنبال کنید. بهترین منابع برای اطلاع از تاریخ دقیق و جزئیات عرضه‌های جدید عبارتند از:
- وب‌سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران (TSETMC.com): در بخش “پیام‌های ناظر بازار”.
- وب‌سایت کدال (Codal.ir): سامانه جامع اطلاع‌رسانی ناشران که اطلاعیه‌های رسمی در آن منتشر می‌شود.
- کانال‌ها و وب‌سایت‌های کارگزاری‌ها: کارگزاری شما معمولاً از چند روز قبل، اطلاعات مربوط به عرضه اولیه را به اطلاع مشتریان خود می‌رساند.
- خبرگزاری‌های معتبر اقتصادی: رسانه‌های تخصصی حوزه بورس نیز این اخبار را به سرعت پوشش می‌دهند.
گام پنجم: ثبت سفارش خرید در روز عرضه
در روز و ساعت مقرر (معمولاً یک بازه ۲ ساعته در میانه روز معاملاتی)، زمان ثبت سفارش فرا می‌رسد. برای این کار:
- وارد سامانه معاملاتی آنلاین کارگزاری خود شوید.
- نماد عرضه اولیه (که در اطلاعیه مشخص شده) را جستجو کنید.
- گزینه خرید را انتخاب کنید.
- در بخش تعداد، حداکثر تعداد مجاز را وارد کنید.
- در بخش قیمت، سقف دامنه قیمتی را وارد نمایید. (این یک استراتژی مهم است که در ادامه توضیح داده می‌شود).
- سفارش خود را ثبت و تأیید نهایی کنید.
پس از پایان زمان سفارش‌گیری، سهام بر اساس میزان مشارکت و به روش تخصیص مشخص، به کدهای بورسی شرکت‌کننده تعلق می‌گیرد.
روش‌های مختلف عرضه اولیه در بورس ایران
در حال حاضر، عرضه‌های اولیه در ایران عمدتاً به دو روش انجام می‌شود:
روش بوک بیلدینگ یا ثبت سفارش به روش حراج (Book Building)
در این روش که متداول‌ترین شیوه است، یک “دامنه قیمتی” برای سهم تعیین می‌شود. سرمایه‌گذاران سفارش‌های خود را در این بازه قیمتی ثبت می‌کنند. در نهایت، قیمتی که در آن بیشترین حجم تقاضا وجود داشته باشد به عنوان “قیمت کشف شده” تعیین و سهام به تمام کسانی که قیمتی برابر یا بالاتر از آن را پیشنهاد داده‌اند، به صورت مساوی تخصیص داده می‌شود. به همین دلیل است که توصیه می‌شود همیشه سفارش خود را در سقف قیمتی ثبت کنید تا شانس خود را برای دریافت سهام از دست ندهید.
روش ترکیبی (مخصوص سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی)
این روش جدیدتر، فرآیند عرضه را به دو مرحله تقسیم می‌کند. در مرحله اول، بخشی از سهام به صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سرمایه‌گذاران نهادی به روش حراج عرضه می‌شود تا قیمت سهم کشف شود. در مرحله دوم، مابقی سهام با همان قیمت کشف شده به سرمایه‌گذاران حقیقی (عموم مردم) عرضه می‌گردد. این روش به کشف قیمت منطقی‌تر و کاهش هیجانات کاذب کمک می‌کند.
نکات کلیدی و استراتژی‌های مهم برای شرکت در عرضه اولیه
- استفاده از گزینه ثبت خودکار: بسیاری از کارگزاری‌ها سرویس “ثبت سفارش آفلاین” یا “ثبت خودکار عرضه اولیه” را ارائه می‌دهند. با فعال‌سازی این گزینه، دیگر نگران فراموشی یا مشغله در روز عرضه نخواهید بود و کارگزاری به صورت خودکار سفارش شما را با بهترین شرایط (حداکثر تعداد و سقف قیمت) ثبت می‌کند.
- تحلیل بنیادی شرکت را فراموش نکنید: اگرچه عرضه‌های اولیه اغلب سودآور هستند، اما همه شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاری بلندمدت مناسب نیستند. قبل از عرضه، اطلاعیه و امیدنامه شرکت را که در سایت کدال منتشر می‌شود مطالعه کنید تا با طرح‌های توسعه، وضعیت مالی و چشم‌انداز آینده آن آشنا شوید.
- استراتژی فروش خود را مشخص کنید: تصمیم بگیرید که آیا قصد دارید سهام عرضه اولیه را بلافاصله پس از کسب یک سود منطقی (مثلاً ۲۰ تا ۵۰ درصد) بفروشید یا با دید بلندمدت و با توجه به پتانسیل شرکت، آن را نگهداری کنید. هیچ استراتژی واحدی برای همه درست نیست و این به میزان ریسک‌پذیری و اهداف شما بستگی دارد.
- مراقب ریسک‌ها باشید: این تصور که عرضه اولیه “همیشه و قطعاً” سودآور است، یک باور اشتباه است. در شرایط رکودی بازار یا در صورتی که یک سهم بیش از ارزش خود قیمت‌گذاری شود، احتمال زیان نیز وجود دارد. همیشه با آگاهی و مدیریت ریسک وارد شوید.
جمع‌بندی: آیا شرکت در عرضه اولیه همیشه سودآور است؟
شرکت در عرضه‌های اولیه یکی از ساده‌ترین و کم‌ریسک‌ترین راه‌ها برای ورود به بازار سرمایه و کسب سود است. فرآیند آن شامل دریافت کد بورسی، انتخاب کارگزار، تأمین نقدینگی و ثبت سفارش در روز مقرر است. با توجه به سابقه بازار بورس ایران، اکثر عرضه‌های اولیه در کوتاه‌مدت بازدهی‌های شیرینی را برای سرمایه‌گذاران به ارمغان آورده‌اند.
با این حال، این مسیر نیز بدون ریسک نیست. موفقیت بلندمدت در این حوزه نیازمند آن است که صرفاً به شانس اکتفا نکنید. با مطالعه امیدنامه شرکت‌ها، پیروی از استراتژی معاملاتی مشخص و آگاهی از شرایط کلی بازار، می‌توانید از این فرصت جذاب نه تنها به عنوان یک منبع سود کوتاه‌مدت، بلکه به عنوان سکوی پرتابی برای تبدیل شدن به یک سرمایه‌گذار حرفه‌ای و آگاه استفاده کنید.
سوالات متداول درباره شرکت در عرضه اولیه (FAQ)
۱. برای خرید عرضه اولیه به چه مقدار پول نیاز داریم؟
مبلغ مورد نیاز برای هر عرضه اولیه متفاوت است و چند روز قبل از عرضه در اطلاعیه رسمی اعلام می‌شود. این مبلغ از حاصل‌ضرب “سقف قیمت سفارش” در “حداکثر تعداد سهام قابل خرید” به دست می‌آید. معمولاً این رقم در سال‌های اخیر بین چند صد هزار تومان تا چند میلیون تومان متغیر بوده است. بهتر است همیشه کمی بیشتر از مبلغ اعلامی در حساب کارگزاری خود داشته باشید.
۲. چگونه از تاریخ دقیق عرضه‌های اولیه مطلع شویم؟
بهترین و رسمی‌ترین منابع برای اطلاع‌رسانی، وب‌سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران (TSETMC.com) در بخش پیام‌های ناظر بازار، سامانه کدال (Codal.ir) و کانال‌های اطلاع‌رسانی رسمی کارگزاری شما هستند. این منابع تاریخ و تمام جزئیات لازم را چند روز قبل از عرضه منتشر می‌کنند.
۳. اگر در روز عرضه فراموش کنیم سفارش ثبت کنیم، چه می‌شود؟
اگر سفارش خود را در بازه زمانی مشخص ثبت نکنید، فرصت شرکت در آن عرضه اولیه را از دست خواهید داد و سهامی به شما تعلق نخواهد گرفت. برای جلوگیری از این اتفاق، بهترین راه استفاده از سرویس “ثبت سفارش خودکار عرضه اولیه” است که اکثر کارگزاری‌های معتبر آن را ارائه می‌دهند.
۴. تفاوت عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ و ترکیبی چیست؟
در روش بوک بیلدینگ، همه (حقیقی و حقوقی) در یک دامنه قیمتی سفارش می‌گذارند و قیمت نهایی بر اساس تقاضا کشف می‌شود. اما در روش ترکیبی، ابتدا صندوق‌های سرمایه‌گذاری در یک فرآیند حراج، قیمت سهم را کشف می‌کنند و سپس افراد حقیقی می‌توانند با همان قیمت کشف‌شده و بدون رقابت قیمتی، سهام را خریداری کنند.
۵. آیا خرید عرضه اولیه ریسک هم دارد؟
بله، هیچ سرمایه‌گذاری در بازار بورس بدون ریسک نیست. اگرچه ریسک عرضه‌های اولیه در کوتاه‌مدت پایین ارزیابی می‌شود، اما عواملی مانند شرایط بد کلی بازار، قیمت‌گذاری غیرمنطقی سهم، یا عملکرد ضعیف شرکت پس از عرضه می‌تواند منجر به بازدهی منفی شود. بنابراین، همیشه با آگاهی و در نظر گرفتن ریسک‌های احتمالی اقدام به خرید کنید.
